Më 7 mars 1914,
në Durrës mbërriti një princ gjerman i panjohur për shqiptarët, Wilhelm zu Wied,
i zgjedhur nga Fuqitë e Mëdha për t’u bërë sundimtar i një shteti të
sapokrijuar. Ai zbriti nga anija austro-hungareze „Taurus“ i shoqëruar nga
bashkëshortja, princesha Sophie von Schönburg-Waldenburg, dhe dy fëmijët e tyre
të vegjël. Pamja e tij fisnike, uniforma gala e bardhë dhe entuziazmi i
shqiptarëve në atë ditë krijuan përshtypjen se më në fund vendi kishte fituar
një “mbret”. Por pritshmëritë do të përplaseshin shpejt me realitetin e hidhur.
Më 17 mars Vidi
formoi qeverinë e re shqiptare, në krye me Turhan Pashë Përmetin, një diplomat
i vjetër që kishte qenë ambasador i perandorisë Osmane për 25 vjet rresht në
Peterburg të Rusisë. Kabinetin e tij qeveritarë e përbënin:
1. Esat Pashë
Toptani-Ministër i Luftës dhe i Punëve të Brendshme;
2. Aziz Pashë
Vrioni-Ministër i Bujqësisë dhe i Tregtisë;
3. Myfit bej
Libohova-Ministër i Drejtësisë dhe i Kultit;
4. Dr. Mehdi bej
Frashëri-Ministër i Financave;
5. Hasan Bej
Prishtina-Ministër i Postë-Telegrafikeve;
6. Dr. Mihal
Turtulli-Ministër i Arsimit;
7. Prenk Bib
Doda-Ministër për Punët Botore.
Një princ i papërgatitur
Wilhelm ishte
vetëm 37 vjeç, kapiten i kalorësisë në Potsdam, i rritur në luks dhe i panjohur
me realitetin e Ballkanit. Edhe xhaxhai i tij, Kajzeri Wilhelm II, kishte
dyshime serioze. Në kujtimet e tij, ai shkruante se nipi ishte “i ndjeshëm,
fisnik, por pa përvojë” dhe se rrezikonte të bënte “budallallëqe në një vend
kaq të ndërlikuar”.
Shqipëria e asaj
kohe ishte një vend i varfër, pa hekurudha, pa rrugë dhe me arsim pothuajse
inekzistent. Pas shpalljes së pavarësisë në nëntor 1912, territori ishte copëtuar
nga fqinjët dhe shkatërruar nga luftërat ballkanike. Në jug vepronin grekët, në
veri fiset e armatosura, ndërsa në qendër qëndronte Esad Pashë Toptani, pronar
tokash me një ushtri private prej mijëra burrash.
Një fron i paqëndrueshëm
Fuqitë e Mëdha –
Austro-Hungaria, Italia, Rusia, Franca, Britania dhe Gjermania – ranë dakord të
vendosnin një princ neutral për të balancuar interesat e tyre në Adriatik. Pas
shumë diskutimesh, u përzgjodh Wilhelm zu Wied, protestant, i lidhur me oborrin
rumun dhe i paanshëm ndaj katolikëve, myslimanëve dhe ortodoksëve shqiptarë.
Megjithatë, që në
fillim gjithçka u komplikua. Princi nuk e njihte vendin dhe mbeti i mbyllur në
Konak, rezidencën e tij në Durrës, duke mos shfaqur pranë popullit. Ai i besoi
verbërisht Esad Pashës, të cilin e emëroi Ministër të Brendshëm dhe të Luftës –
një vendim fatal, sepse Esadi luante lojë të dyfishtë, herë duke e mbështetur,
e herë duke përgatitur kryengritje kundër tij.
Rënia e shpejtë
Në maj 1914
shpërtheu një kryengritje myslimane e mbështetur nga Greqia. Kryengritësit
rrethuan Durrësin dhe princi, i pasigurt dhe pa mbështetje, arrestoi Esad
Pashën duke e dërguar në një anije austriake. Vetë Wilhelm zu Wied, i
frikësuar, u largua nga qyteti me familjen e tij në një anije italiane. Kjo
ikje e shpejtë i shkatërroi autoritetin. Shqiptarët e panë si të dobët dhe të
paaftë.
Kur shpërtheu
Lufta e Parë Botërore, Fuqitë e Mëdha e harruan Shqipërinë dhe ndërprenë
mbështetjen financiare. Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit u shpërbë, ndërsa
Esad Pasha u kthye dhe mori rezidencën e princit. Më 3 shtator 1914, pas vetëm
gjashtë muajsh, familja princërore e Wied-it u largua përgjithmonë nga
Shqipëria.
Pasojat
Princi Wilhelm u
kthye në Gjermani dhe luftoi si oficer gjatë Luftës së Parë Botërore.
Megjithëse kërkoi disa herë të rikthehej në fron, asnjëherë nuk iu dha
mundësia. Ai vdiq në Rumani më 1945, ndërsa bashkëshortja e tij Sophie kishte
ndërruar jetë më herët, në 1936. Fëmijët e tyre nuk pretenduan kurrë fronin
shqiptar.
xhavit selmani
Historia e tij
mbeti si një shembull i qartë i dështimit: një princ i vendosur në “kohën e
gabuar, në vendin e gabuar”, që u kujtua më shumë për largimin e tij sesa për
sundimin.
Ky episod i
shkurtër, por i rëndësishëm, dëshmon sesi Shqipëria u përdor si fushë pazari
nga Fuqitë e Mëdha dhe sa lehtë mund të shembet një projekt shtetëror kur
mungojnë përgatitja, përvoja dhe mbështetja e brendshme.
Comments