Shqipëria ishte i vetmi vend në Evropë që kishte më shumë hebrenj pas Luftës së Dytë Botërore se më parë. Është një kapitull pak i njohur në historinë e Holokaustit që derisa gjermanët u tërhoqën nga Shqipëria në vitin 1944, pothuajse 2000 hebrenj gjetën strehim te familjet myslimane dhe pothuajse të gjithë i mbijetuan gjuetisë vdekjeprurëse të fashistëve.
Në vitet 1930 në Shqipëri kishte rreth 200 njerëz të besimit hebre. Pas fillimit të Luftës së Dytë Botërore në 1939, gjithnjë e më shumë hebrenj u larguan nga Evropa qendrore, Jugosllavia dhe Greqia dhe vendosen në Shqipëri.
Në prill 1939, trupat italiane pushtuan Shqipërinë. Kjo ndryshoi pak për hebrenjtë vendas dhe të huaj që jetojnë në Shqipëri. Vetëm kur Gjermania pushtoi Shqipërinë në shtator 1943, pas dorëzimit të Italisë, gjendja e të gjithë hebrenjve në vend u përkeqësua.
Në fund të viteve 1943 dhe 1944, nazistët kërkuan ekstradimin e hebrenjve, të cilin ministri i Brendshëm shqiptar Xhafer Deva e refuzoi si ndërhyrje në punët e brendshme të Shqipërisë. Shumë shqiptarësi nga Shqipëria e sotme, Kosova e Maqedonia e Veriut, pjesëtarë të besimeve të ndryshme, i morën hebrenjtë në shtëpitë e tyre, u kujdesën për ta dhe duke u krijuar dokumente të falsifikuara dhe rroba shqiptare. Ata rrezikuan jetën e tyre për të huajt dhe ishin në gjendje të shpëtonin shumë hebrenj nga dëbimi dhe vrasja.
Muzeu i Holokaustit të Jerusalemit “Yad Vashem” u ka ndarë 75 shqiptarëve titullin “Të drejtët ndër kombe”. Nga Kosova e sotme këtë titull kanë marr tre persona.
1. Arslan Rezniqi (Deçan)
2. Faik Sharri (Prizren)
3. Sabrije Sharri (Prizren)
Kontributi i tyre:
Arslan Rezniqi, një tregtar nga Deçani dhe djali i tij liruan mjekun ushtarak hebre Dr. Chaim Abrabanel nga Shkupi nga një kamp gjerman i të burgosurve dhe e fshehën në shtëpinë e tyre. Ai qëndroi aty derisa mundi të kthehej te familja e tij në Shkup. Doktori në fillim të Luftës së Dytë Botërore, Chaim Abrabanel kishte trajtuar anëtarët e familjes Rezniqi të prekur nga tifoja.
Faik Sharri, një fotograf nga Prizreni , dhe gruaja e tij Sabrije Sharri, morën Julijana Hara, një mike hebreje, dhe gjashtë anëtarë të tjerë të familjes së saj në shtëpinë e tyre më 27 nëntor 1941 dhe i fshehën për dhjetë ditë. Kur autoritetet filluan të dyshojnë, Faik Sharri gjeti një tjetër vendstrehim më të sigurt, në të cilin familja Haras qëndroi derisa arritën të shkonin në Shqipëri, ku u vendosën në Kavajë.
Fotografisti amerikan Norman Gershman portretizoi shpëtimtarët shqiptarë dhe disa nga pasardhësit e tyre për memorialin përkujtimorë midis viteve 2003 dhe 2008. Rezultati janë fotografitë mbresëlënëse dhe deklarata prekëse që i tregojnë shikuesit se të gjithë janë në gjendje të ndihmojnë një tjetër nëse duan.
Të drejtët ndër kombet është një titull nderi i prezantuar në Izrael pas themelimit të shtetit në vitin 1948 për individët johebrenj që, nën sundimin fashist gjatë Luftës së Dytë Botërore, sakrifikuan jetën e tyre. për të shpëtuar hebrenjtë nga vrasja.
Comments