Presidenti amerikan Bill Clinton tha në qershor të vitit 2002 se Nënë Terezë ishte e para që e bëri atë ta donte kombin shqiptar.
Kur Nënë Tereza u pyet për origjinën e saj kur iu dha çmimi Nobel në vitin 1979, ajo u përgjigj: “Kam lindur në Shkup, jam shkolluar në Londër, jetoj në Kalkuta dhe punoj për të gjithë njerëzit e varfër në botë. Atdheu im është një vend i vogël që quhet Shqipëri”.
Si Anjezë Gonxhe
Bojaxhiu ajo lindi më 26 gusht 1910 në një shtëpi shqiptare të klasës së mesme
në Shkup. Familja e saj ishte me origjinë nga Shkodra, qendra e katolicizmit
shqiptar. Shkupi në atë kohë ishte osman, pastaj serb, më vonë jugosllav dhe
sot është kryeqyteti i Maqedonisë së Veriut. Shqiptare dhe katolike, pra
familja i përkiste dy herë minoritetit në Shkup. Aderimi i patundur i Nënë
Terezës ndaj besimeve të saj dhe këmbëngulja e saj për të pohuar veten mund t'i
kenë rrënjët këtu. Shkollimin e filloi në një shkollë shqipe, gjuha e shkollës
së mesme ishte serbo-kroate. Nënë Terezës i vinte gjithmonë keq që shqipja e
saj ishte thjesht rudimentare kur u lejua të shkelte sërish në tokën shqiptare.
Letrat e saj në shqip me rastin e dhënies së çmimit Nobel për Paqen dhe një
lutje e transmetuar më 17 qershor 1978 nga transmetuesi i huaj amerikan
"Zëri i Amerikës" demonstrojnë përpjekjet e saj për të vazhduar
kultivimin e gjuhës amtare.
Anjeza ishte
vetëm tetë vjeç kur i vdiq babai. Pas kësaj, nëna iu drejtua edhe më shumë
besimit dhe Anjezës së vogël i la përshtypje të madhe edhe prifti karizmatik
kroat Franjo Jambrekoviq, i cili në atë kohë punonte si pastor në Shkup. Edhe
si një vajzë e re, ajo përpiu raporte nga jezuitët jugosllavë që udhëtonin në
deltën e Ganges të Bengalit ose në malet e Himalajeve. Pra, nuk ishte për t'u
habitur që në nëntor 1928 Anjeza u bashkua me urdhrin e "Miss-eve
angleze". Pas vetëm disa javësh, 18-vjeçarja u dërgua në novatoren e
Darjeeling në Indi. Tre vjet më vonë, ajo mori betimet e saj fetare dhe, nga
simpatia e respektit për Shën Terezën e Lisieux, mori emrin e saj. Në vitin
1948, Teresa ndërroi qëllimisht zakonin e saj fetar me sarin e të varfërve në
Indi, të bardhë me një kufi blu. Jeta e saj e ardhshme dihet.
Sot, midis 4500
dhe 5100 motra dhe të paktën 500 vëllezër i përkasin urdhrit të
"Misionareve të Bamirësisë" të themeluar prej saj. Ajo mban më shumë
se 700 shtëpi për nevojtaret , ata që vuajnë nga
SIDA, të pastrehët dhe jetimët në rreth 140 vende. Përveç çmimit Nobel për
Paqen, Nënë Terezës iu dha medalje të tjera të panumërta dhe të paktën
dymbëdhjetë doktoratura nderi. Kur vdiq në vitin 1997, ajo ishte e njohur dhe e
respektuar në mbarë botën për angazhimin e saj. Më 19 tetor 2003, Papa Gjon
Pali II e lumnoi murgeshën e përkushtuar dhe më 4 shtator 2016, Papa Françesku
e shpalli të shenjtë.
Çdo komb do të
donte të kishte një heroinë të tillë për vete; vetëm Shqipëria e luftoi këtë
për një kohë të gjatë. Adhurimi i një murgeshe katolike atje ishte pothuajse
kërcënues për jetën për një kohë të gjatë. Shqiptarët janë të njohur për
tolerancën e tyre fetare, të cilën e kanë praktikuar me shekuj dhe në të cilën
kanë gjetur rrugën e kthimit pas vitesh të ateizmit të përshkruar.
Ndalimi fetar në
Shqipëri
Në fillim,
kushtetuta e Shqipërisë socialiste e vitit 1946 garantonte në fakt lirinë e
besimit. Pasi sundimtari komunist Enver Hoxha u prish me Bashkimin Sovjetik në
vitin 1961 dhe Kina Maoiste u bë partneri i ri, marrëdhënia me komunitetet
fetare ndryshoi. Bazuar në Revolucionin Kulturor të Maos, Hoxha nxori një
ndalim të fesë dhe më 6 shkurt 1967 e shpalli Shqipërinë "shtetin e parë dhe
të vetëm ateist në botë". 1 Në muajt që pasuan, të 2035 objektet e
adhurimit, përfshirë 740 xhamitë, 608 Kishat dhe manastiret ortodokse dhe 157
kisha katolike dhe 530 teqe (qendra të vëllazërive bektashiane) u mbyllën.
Shumë prej tyre u shkatërruan ose u përdorën ndryshe, u ndaluan të gjitha
aktivitetet dhe simbolet fetare, u ndryshuan emrat e qyteteve dhe vendeve me
origjinë fetare.
Falë strukturës
së saj të mirë organizative dhe edukimit solid të klerit të saj, Kisha Katolike
kishte luajtur një rol më të madh në jetën kulturore dhe shoqërore përpara
vitit 1967 sesa do të sugjeronte përqindja e katolikëve prej rreth dhjetë
përqind në popullsinë e asaj kohe. Prandaj, Hoxha i konsideroi ato shumë më të
rrezikshme se konfesionet e tjera. Ka pasur gjyqe të shumta të klerit katolik
të akuzuar se kanë punuar si agjentë të Vatikanit kundër qeverisë së re.
Pas rënies së
regjimit komunist, liria e besimit u rivendos në vitin 1990. Në atë kohë, sipas
Kishës Katolike, në mbarë vendin kishte vetëm 26 klerikë, shumica e të cilëve
të moshuar dhe të dobët. Në vitin 1991 Shqipëria dhe Vatikani vendosën
marrëdhënie diplomatike dhe në Krishtlindje të vitit 1992 Papa riemëroi
peshkopët për Shqipërinë pas një kohe shumë të gjatë. Ndërkohë, dhjetë për qind
e popullsisë pohojnë edhe një herë besimin katolik.
Në kohën e
ndalimit të fesë, Nënë Tereza vështirë se mund të mbante lidhje me familjen e
saj në shtëpi. Nëna dhe motra e saj tani jetonin në kryeqytet, Tiranë. Nënë
Tereza mundi të takonte vetëm vëllanë e saj që jetonte në Romë. Përpjekjet e
tij për të sjellë nënën tashmë të sëmurë në Itali u refuzuan në Tiranë, si dhe
kërkesa e përsëritur e Nënë Terezës që të lejohej të vizitonte Tiranën për t'u
kujdesur për nënën e saj.
Nëna e saj vdiq
më 14 korrik 1972 dhe motra e vetme vetëm një vit më vonë. Arkivat e Ministrisë
së Jashtme të Shqipërisë përmbajnë dokumente të shumta në lidhje me Nënë
Terezën, përfshirë ato që tregojnë përpjekjet që ajo bëri për t'u lejuar të
vizitonte varret e nënës dhe motrës së saj. Vetëm pas vdekjes së Enver Hoxhës
në 1985 dhe hapjes së kujdesshme të vendit nën pasardhësin e tij Ramiz Alia u
bë e mundur sërish një vizitë.
Në Shqipëri,
vetëm pak njerëz e njihnin Nënë Terezën në atë kohë. Një nga të njohurit e mi
tregoi se si mori pjesë në një konferencë të shoqatave të të rinjve në Shkodër
në mesin e viteve 1980. Aty Sekretari i Parë i Rinisë së Shqipërisë mbajti një
fjalim ku denoncoi një studente që gjatë provimit kishte fshehur në kokë një
medaljon me portretin e Terezës. Në atë
kohë, shoku im po pyeste se për kë bëhej fjalë. Ai mund të mendonte vetëm për një këngëtare
kroate me atë emër. Vetëm shumë më vonë ai mësoi se ishte
një medaljon që mbante portretin e një murgeshë katolike me origjinë shqiptare,
e njohur kudo tjetër si Nënë Tereza. Një tjetër i njohur nga Lezha katolike
raporton se emrin Nënë Tereza e ka dëgjuar për herë të parë në vitin 1979 kur
ajo u nderua me çmimin Nobel për Paqen. Dikush kishte dëgjuar për të në një
emision radiofonik të Zërit të Amerikës dhe ishte krenar të përhapte lajmin.
Mësohet se Enver Hoxha i është referuar si “shtriga e Kalkutës” në një
konferencë partie në vitin 1979, pa shpjeguar se kush ishte.
Udhëtimet dhe
propaganda
Vizita e gushtit
1989, e cila u shpall private, u përgatit me shpenzime të mëdha, siç tregojnë
dokumentet, madje murgesha u prit nga ministri i Jashtëm Reiz Malile. Në
shoqërimin e saj të vazhdueshëm ka qenë jo vetëm një automjet policie, por edhe
një i sigurimit të shtetit shqiptar “Sigurimi”. Një vizitë në varrin e Enver
Hoxhës ishte pjesë e programit të detyrueshëm. Prandaj, Nënë Tereza herë pas
here akuzohej se kishte lejuar që të keqpërdorej për qëllime propagandistike
gjatë udhëtimeve të saj. Megjithatë, pa lëshime të tilla ndaj qeverisë
shqiptare, udhëtimi me siguri nuk do të kishte ndodhur. Vizita e saj ishte një
sukses për lidershipin politik të Shqipërisë, por edhe një shenjë se ndalimi i
fesë do të zbutet.
Në krah të Nënë
Terezës gjatë gjithë vizitës ka qenë e veja e diktatorit Hoxha, Nexhmije. Ajo
ka vepruar si kryetare e Frontit Demokratik Shqiptar, organizata më e madhe
masive dhe përgjegjëse për programet kulturore dhe sociale të partisë në
pushtet. Mikpritësit treguan anën e tyre miqësore, por qëndruan të paangazhuar
kur Nënë Tereza kërkoi të lejohej të punonte me misionarët e saj edhe në
Shqipëri. Kjo nuk është e nevojshme, përsëriti prerazi kreu i partisë Alia në
përgjigje të pyetjeve të mëposhtme me shkrim. Shqipëria ka mjaft institucione
fetare. Shumë vite më vonë, Nexhmije Hoxha u përpoq të zbukuronte kujtimet e
bisedave të saj me Nënë Terezën. Madje, në një intervistë për një televizion
francez, ajo tha: "Atë që Nënë Tereza bëri për Indinë, unë e bëra për
Shqipërinë" - megjithëse Nexhmije e kishte shfrytëzuar pamëshirshëm
pozicionin e saj të pushtetit për dekada të tëra.
Në tetor të vitit
1990, kopshti që ndiqte Nënë Tereza kur ajo vizitoi Shqipërinë mori emrin e
saj. Shtëpitë e para të Misionit të Bamirësisë Nënë Tereza në Tiranë dhe
Shkodër filluan aktivitetin e tyre në Mars 1991. Kur murgesha vizitoi
Shqipërinë në pranverën e vitit 1991, mori pjesë në rihapjen e Katedrales së
Shkodrës, e cila kishte shërbyer si sallë sportive gjatë periudhës së ndalimit
fetar. Në prill 1993, Nënë Tereza shoqëroi Papa Gjon Palin II në vizitën e tij
në Shqipëri.
Udhëheqja e re
politike e kuptoi shpejt se Nënë Tereza, e nderuar në të gjithë botën, mund të
ishte e dobishme në politikën e jashtme. Presidenti amerikan Bill Clinton tha
në qershor të vitit 2002 se Nënë Tereza ishte e para që e bëri atë ta donte
kombin shqiptar.
Nënë Tereza është
e gjithëpranishme sot
Pas vdekjes së
saj, presidenti shqiptar dhe më vonë kryeministri Sali Berisha u përpoqën që
mbetjet mortore të murgeshës të transferoheshin në Shqipëri për të krijuar një
lloj pelegrinazhi për “nënën shqiptare”. Pas sundimit turk dhe komunizmit,
sipas Berishës, kjo duhet të ilustrojë kthimin e Shqipërisë në Evropë. Por
India refuzoi një transferim.
Fituesi i
krishterë Nobel u bë një figurë identifikimi për Shqipërinë e re, paqësore, me
orientim perëndimor. Sot ai është i gjithëpranishëm, qoftë si emri i aeroportit
të Tiranës, një universiteti apo sheshe e rrugë të panumërta. Me rastin e
lumturimit të saj, asaj i është kushtuar një festë kombëtare në Shqipëri, për
të cilën tashmë çdo vit shfaqen foto të bukura në media. Busti i saj i gipsit
tani shihet në dyqanet e suvenireve krahas atij të Skënderbeut (1405-1468),
heroit tjetër kombëtar shqiptar me famë ndërkombëtare.
Çfarë do të thotë
Nënë Tereza për Shqipërinë sot? A është ajo shenjtore apo heroinë? Dhe kush e
zotëron murgeshën, e cila i ka rrënjët e saj familjare në një rajon që tani
është shtëpia e tre shteteve të pavarura të Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë
së Veriut?
Pas vitit 1990,
çdo lidership politik në Shqipëri e përshëndeti Nënë Terezën si heroinë
kombëtare. Dorian Koçi, drejtor i Muzeut Kombëtar Shqiptar, kritikon se
personalitetet historike janë keqpërdorur për qëllime ideologjike në të
kaluarën. Edhe pse shqiptarët do të kishin dashur që Nënë Tereza të luante një
rol më aktiv në çështjet kombëtare, kjo ishte joreale. Në fund të fundit,
murgesha nuk është një Shote Galica, që luftoi shpatën në dorë për çlirimin
kombëtar të shqiptarëve në fillim të shekullit të 20-të. Nga ana tjetër, Nënë
Tereza i kishte bërë vendit një shërbim të paçmuar duke pohuar se ishte
shqiptare – dhe kjo në një kohë kur kombi shqiptar ishte “zhytur në mjegullën e
stalinizmit” dhe pothuajse i harruar. Shqiptarët duhet të jenë krenarë për
shenjtorin e tyre, thotë Koçi, për vlerat e tyre humaniste dhe kontributin e
tyre moral e filozofik në mendimin politik global.
Kritika ndaj
kultit të Nënë Terezës
Shqipëria është
tashmë një vend i tolerancës fetare përsëri, por nëse Nënë Tereza shihet më
shumë si heroinë apo si shenjtore kërkon njëfarë ndjeshmërie. Në fund të
fundit, shumica e popullsisë i përket Islamit. Në vitin 2007, për shembull, pati
njëfarë rezistence kur fotografia e saj do të printohej në kartat e identitetit
shqiptar. Projekti, i kritikuar ashpër nga komuniteti islamik, projekti u
anulua. Mendimi i saj pajtues fetar është dhënë gjithashtu: "Ne duhet të ndihmojmë një hindu të bëhet një
hindu më i mirë, një musliman të bëhet një musliman më i mirë dhe një katolik
të bëhet një katolik më i mirë."
Për Kishën
Katolike Shqiptare, zgjedhja e heroinës apo e shenjtorit është e qartë. Kur po
shkruaja këtë artikull, në kohën e Pashkëve dhe fillimit të kufizimeve të
Covid-19, citimet nga Nënë Tereza ishin përsëri në modë. Për shembull, në faqen
e internetit të Mrizit të Zanave, një restorant i njohur i kuzhinës moderne
shqiptare në Veriun Katolik, gjeta shprehjen: "Mos lejoni që asgjë t'ju
trishtojë aq shumë sa të harroni gëzimin e Krishtit të Ngjallur". shumica
e shqiptarëve Nënë Terezën e lidhin më pak me katolicizmin sesa me humanizmin.
Çdo fëmijë njeh thënie si ai i përmendur ose i mëposhtëm: "Të mirat që
bëni do të harrohen nesër, bëjeni gjithsesi."
Kush e zotëron
Nënë Terezën?
Pra, kujt i
përket ajo? Shqipërise sigurisht, atdheu
i të gjithë shqiptarëve. Kështu dëgjohet në fjalimet me rastin e festimeve të
100-vjetorit të saj nga presidenti i atëhershëm Bamir Topi apo nga kryeministri
Berisha. Një shoqe më shpjegon me bindjen më të thellë: “Nënë Tereza është
shqiptare, zemra dhe gjaku i saj janë 100 për qind shqiptar.” Fëmijët në
Shqipëri tashmë e dinin këtë. Më 17 dhjetor 2012, me sugjerim të Hungarisë,
Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi një rezolutë që shpalli
5 shtatorin si Ditën Ndërkombëtare të Bamirësisë në kujtim të Nënë Terezës. Si
nismëtare, Hungaria e festoi siç duhet këtë ditë me ekspozita fotografike dhe
zbulimin e shtatores së Nënë Terezës në Budapest nën patronazhin e Ambasadës
Shqiptare në Hungari.
Apo Nënë Tereza i
përket Maqedonisë së Veriut? Aty eshte lindur. Në popullsinë atje, megjithatë,
pranimi i një murgeshë katolike është më i ulët se në Shqipëri. Dëshira për të
respektuar personin më të famshëm të Shkupit, “I vetmi laureat i Çmimit Nobel
për Paqen në Maqedoni”, arriti kulmin me përfundimin e një muzeu në vitin 2009.
Ajo qëndron në vendin e kishës ku Nënë Tereza u pagëzua një ditë pas lindjes së
saj. Por vazhdimisht në mure u shfaqën mbishkrime, të cilat kërkonin shembjen e
ndërtesës dhe fundin e “kultit ndaj një të pafeu”. Vetëm shqiptari mysliman
është shqiptar i vërtetë, thuhet p.sh. Pas sulmeve të tilla qëndron vetëm një
pjesë e pakicës shqiptare me shumicë myslimane, por jo shumica e popullsisë.
Për hir të paqes, qeveria dhe menaxhmenti i muzeut preferojnë të flasin për
"humanisten dhe filantropisten e madhe" sesa për murgeshën katolike
Tereza.
Edhe në Kosovën
fqinje, nderimi i Nënë Terezës nuk është pa polemika. Në fund të fundit, rreth
90 për qind e popullsisë këtu është myslimane. Kur një katedrale e madhe u
ndërtua për nder të saj në Prishtinë në vitin 2011, bashkësia islame kërkoi që
afër të ndërtohej një xhami po aq e madhe. Pastori i kishës në fshatin Letnicë,
qendra e katolicizmit në Kosovë në kufi me Maqedoninë e Veriut, thekson atë që
i bashkon: “Nënë Tereza nuk u lut për katolicizëm, ajo u lut për Kosovën dhe
për Shqipërinë, ajo e donte të gjithën. botës dhe ajo i ka treguar botës se
kush dhe çfarë janë shqiptarët.”
Ajo donte të
ishte një shqiptare që i përket gjithë botës. Prandaj, letra e saj drejtuar
Komitetit të Nobelit në Oslo thoshte: “Me gjak, unë jam shqiptar. Me shtetësi,
jam indian. Në besim, tani jam katolik. Për nga profesioni im i përkas botës.”
Christiane Jaenicke studioi histori me fokus Ballkanin dhe njohu Shqipërinë nën sundimtarin komunist Enver Hoxha. Nga viti 1999 ka punuar për dhjetë vjet në misionet e OSBE-së në Ballkan, më pas si këshilltare e të dërguarit të posaçëm të BE-së për luften e Kosovës në Prishtinë dhe që nga qershori 2019 për një vit si Këshilltare e Lartë e Kryesisë Shqiptare të OSBE-së në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë. në Tiranë. Sot ajo punon si autore e pavarur.
Comments