Konferenca e Londrës e vitit 1912 nuk e njohu qeverinë e Ismail Qemalit. Ajo vendosi që Shqipëria të bëhet principatë. Një libër sqaron sfondin.
Ishte një e hënë pasdite e dhjetorit të vitit
1912, kur ambasadorët e Austro-Hungarisë, Gjermanisë, Rusisë, Francës dhe
Italisë u mblodhën për një çaj në dhomën e punës së ministrit të Jashtëm anglez
Edward Gray. Njëra nga temat kryesore të takimit, që në muajt e mëpasshëm do të
përsëritej e do të hynte në histori nën emrin Konferenca e Londrës, ishte
Shqipëria. Që vendi ballkanik, populli i të cilit gati tri javë më parë kishte
shpallur pavarësinë, do të mëvetësohej kjo dihej. Por pyetja ishte, se cila do
të ishte forma e këtij shteti, kufijtë e tij dhe kush do ta drejtonte këtë
popull me shumicë myslimane? Historiani gjerman Hanns Christian Loehr, në librin
e tij me titullin "Die Gründung Albaniens - Wilhelm zu Wied und die
Balkandiplomatie der Grossmaechte 1912-1914" (Themelimi i Shqipërisë -
Wilhelm Wiedi dhe diplomacia e fuqive të mëdha ndaj Ballkanit 1912-1914), botim
i vitit 2010, i ka marrë nën lupë bisedat e asaj kohe.
Kufiri mes Serbinë ishte i panatyrshëm
Në librin e tij prej mbi 250 faqesh, Loehr
analizon diplomacinë e fuqive të mëdha në prag të Luftës së Parë Botërore, duke
marrë si shembull pikërisht krijimin e shtetit shqiptar. Me shtet shqiptar ai
nuk nënkupton atë që nënkupton shumica e shqiptarëve, shpalljen e pavarësisë më
28 nëntor 1912, por atë krijesë që doli si rezultat i kompromisit të Londrës në
vitin 1913: Pra një principatë e pavarur nën udhëheqjen e princit gjerman
Wilehlm zu Wied dhe e mbrojtur nga gjashtë fuqitë e mëdha.
Negociatat e asaj kohe për krijimin e shtetit
shqiptar, sipas Loehr, marrin një rëndësi të veçantë në historinë evropiane dhe
madje atë botërore. Sepse aty pasqyroheshin mosmarrëveshjet midis fuqive: Një
shembull është arritja e kompromisit për kufijtë e Shqipërisë, si pasojë e të
cilit 750 mijë shqiptarë u lanë jashtë territorit: "Kufiri
me Serbinë, për shembull, ishte një kufi shumë i panatyrshëm dhe i padrejtë për
popullin shqiptar, por meqenëse ishte rezultat i një kompromisi, ai bëri që të
paktën edhe për dy vjet të ruhej paqja evropiane dhe të mos kishte luftë
ndërmjet Austro-Hungarisë dhe Rusisë", tha Loehr asokohe në një
intervistë për DW shqip.
Austro Hungaria pro shtetit shqiptar
Austro-Hungaria ishte pro një shteti të
fuqishëm shqiptar ku të përfshiheshin të gjitha trojet e banuara nga
shqiptarët. Vjena në këtë mënyrë, donte të pengonte daljen e Serbisë (kësisoj
edhe të Rusisë) në Detin Adriatik. Austro-Hungaria mbështetej nga Gjermania dhe
Italia, ndërsa Rusia dhe Franca mbronin interesat e shteteve të tjera
ballkanike: Serbi, Mali i Zi, Bullgari dhe Greqi, të cilat do të kishin
preferuar ta ndanin mes tyre hapësirën shqiptare. Që kjo zgjidhje e dalë nga ky
pazar interesash do të dështonte, dukej për shembull edhe në mënyrën se si
ishte planifikuar ndërtimi institucioneve të shtetit të ri. "Aty ishte
përcaktuar me hollësi edhe se si do të ndaheshin postet e drejtorëve të Bankës
së Shqipërisë ndërmjet gjashtë fuqive. Përcaktime të tilla deri në detaje do të
bëheshin shkak për grindje të herëpashershme"- tha Loehr.
Perandori gjerman Wilhelm II kundër krijimit të Shqipërisë
Fakti që princi i zgjedhur për të udhëhequr
shqiptarët ishte gjerman nuk ishte patjetër shenjë e interesimit të veçantë të
Gjermanisë për Shqipërinë. Wilhelm zu Wied, princi që u caktua të vihej në krye
të principatës së re, u zgjodh në atë post meqë ishte protestant dhe gjerman,
pra, mendohej të ishte i paanshëm. Por ai nuk kishte aspak përvojë me
Shqipërinë duke u bërë kështu personifikim i këtij kompromisi të dobët. Fakti
që ishte gjerman ishte pozitiv, sepse Gjermania nuk kishte interesa të
drejtpërdrejta në Ballkan. Dhe më së miri kjo del në pah nga qendrimi i
perandorit të atëhershëm: "Wilhelmi
II nuk donte as që Wied-i të shkonte në Shqipëri, e as që të kishte një shtet
shqiptar. Por ishin diplomatët ata që e manovruan atë në këtë drejtim duke iu
referuar detyrimit që vinte nga aleanca me Vjenën".
Dhe këtu del edhe shkaku se përse Loehr, i
cili si historian është marrë kryesisht me rrëmbimet e veprave të artit në
kohën e nazizmit, merr mundimin të bëjë një studim për Shqipërinë: "Duke
parë politikën e jashtme të Gjermanisë, në shembullin e Shqipërisë, sheh se
Perandori gjerman nuk kishte fare pushtet. Kështu duke shtruar pyetjen, se kush
e mban përgjegjësinë për shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, përgjigja është
se një pjesë kryesore të përgjegjësisë nuk e mban Perandori, por kancelari i
Perandorisë (Bethmann Hollweg)", thotë ai në intervistë.
Skandabeg në vend të Skënderbeut
Pra, Loehr e ka vërtetuar atë që dëshironte.
Pyetja që mbetet për ata që janë vërtet të interesuar të mësojnë diçka të re
për historinë e Shqipërisë, është se çfarë mund të zbulojnë ata tek ky libër.
Michael Schmidt-Neke është njëri nga historianët gjermanë, që është marrë më së
shumti me historinë e Shqipërisë së asaj periudhe. Ai e ka lexuar librin e
Loehrit dhe e ka recensuar atë në revistën shkencore Suedosteuropa-Mitteilungen
(Njoftime nga Evropa Juglindore).
Në një intervistë për programin shqip të Deutsche
Welle-s, Schmidt-Neke kritikon faktin, që autori u referohet vetëm burimeve
gjermane e austriake. "Në libër mungojnë burimet nga fuqitë e tjera. Po
ashtu injorohet tërësisht literatura shkencore e vendeve ballkanike, për të mos
folur pastaj për literaturën shqiptare", thotë Schmidt-Neke.
Schmidt-Neke gjithashtu konstaton me
keqardhje, se për Wied-in flitet vetëm në shtatëdhjetë faqet e fundit, pra nuk
është një libër i mirëfilltë për historinë e Shqipërisë në periudhën e Wied-it,
ashtu siç premton titulli. Që autori pothuajse nuk ka fare njohuri nga
Shqipëria, këtë nuk e dëshmon vetëm fakti që nuk ka përdorur burime nga
literatura shqipe, por edhe që shumë emra personalitetesh shqiptare janë
shkruar me gabime, si për shembull: Skandabeg, e jo Skanderbeg, siç thirret
Skënderbeu nga gjermanët. Por sipas Schmidt-Nekes, Loehr tregohet naiv kur e
riprodhon legjendën se një farë gjermani me emrin Otto Witte, i cili në vitin
1913 gjoja ishte shpallur mbret i Shqipërisë nga osmanët. "Burimi i vetëm
i kësaj përralle është libri që ka shkruar vetë Witte", thotë
Schmidt-Neke.
Edhe pse libri i Hanns Christian Loehrit ka
kaq mangësi, për historianët ai përmban shumë detaje intereHistori diplomatike
dhe kujtime për Gjermaninë nga një diplomat shqiptarsante e që mund të sjellin
një ndihmesë për të plotësuar panoramën e asaj kohe. Një i tillë është për
shembull fakti që kishte shumë gjermanë, që u treguan të gatshëm të viheshin në
mbrojtje të princ Wiedit, e që njëri syresh ishte poeti i njohur Georg Trackl.
Anila Shuka
Publikuar për herë të parë më 27.11.2010
Comments