Femicidi: kur dhuna ndaj grave përshkallëzohet

 

Vrasjet e grave shpesh portretizohen në shoqëri dhe në media si fate individuale pa sfond strukturor. Vrasjet nga një (ish) partner janë shkaku më i zakonshëm i panatyrshëm i vdekjes për gratë në mbarë botën. Në gjermani e Francë, një grua vdes çdo të tretën ditë nga duart e (ish) partnerit të saj (në botë çdo 11 minuta). Duhet pranuar se femicidi ekziston , pra vrasja e një gruaje për shkak se ajo është grua. Pas akteve të tilla, njerëzit shpesh flasin për "drama xhelozie", “motive të ulëta” ose "tragjedi familjare" ,- një rrëfim që humb plotësisht nga sytë marrëdhëniet strukturore të fuqisë që qëndrojnë pas këtyre llojeve të vrasjeve. Kjo pikëpamje reflektohet edhe në praktikën gjyqësore dhe ndonjëherë çon në vendime më të buta dhe absurde të gjykatave.

 

Femicidi si shprehje e strukturave shoqërore patriarkale

Femicidi ndryshon nga format e tjera të dhunës vdekjeprurëse sepse motivohet nga marrëdhëniet e pabarabarta gjinore dhe është shprehje e dominimit mashkullor. Femicidi ka të bëjë me mbrojtjen e një pozicioni superior, me pushtetin, me kontrollin dhe me pretendimet e pronësisë mbi gratë. Prandaj, femicidet ndodhin në kontekstin e shtypjes së përgjithshme të grave në shoqëritë patriarkale. Në këtë kontekst, OBSH e përshkruan femicidin si aktin përfundimtar të një spektri të gjerë dhune ndaj grave.

 

Vrasja nga një (ish) partner është forma më e zakonshme e femicidit, ku gratë janë veçanërisht të rrezikuara në situatat e ndarjes dhe divorcit. Faktori vendimtar për aktin është shpesh momenti në të cilin mashkulli kupton humbjen përfundimtare të kontrollit në kontekstin e një ndarjeje. Bindja me moton: Nëse nuk mund ta kem unë, atëherë askush nuk duhet ta ketë.

Cilat janë shkaqet e dhunës ndaj grave?

Personi i prekur nga dhuna nuk është asnjëherë përgjegjës për përdhunimin. As sjellja e tyre, as pamja e tyre dhe as veshja e tyre nuk e justifikojnë dhunën. Në nivel strukturor, dhuna kryhet, për shembull, nga institucionet private dhe publike dhe në politikat që diskriminojnë gratë. Trajtimi i pabarabartë i grave bazohet në stereotipe të vjetruara dhe në caktimin e roleve për burrat dhe gratë. Gjinia e një personi është e ndërtuar shoqërisht dhe në asnjë mënyrë nuk përcaktohet vetëm “natyrshëm” ose “biologjikisht”. Kjo do të thotë se maskuliniteti është gjithashtu një konstrukt social që shpesh shoqërohet me agresion brenda kornizës së pritjeve të rolit patriarkal. Për të kundërshtuar dhe parandaluar dhunën ndaj grave në të gjitha nivelet e shoqërisë, medica mondiale ka zhvilluar qasjen në shumë nivele.

 

Sfondi dhe situata e të dhënave

Në vitin 2022, vetëm në Gjermani, 133 gra ishin viktima të dhunës nga partneri  me rezultate fatale (krahasuar me 19 viktima meshkuj). Nuk ka një lloj specifik të kryerësit, autorët vijnë nga të gjitha klasat arsimore dhe shoqërore. Rrethanat e krimeve nuk janë kurrë të njëjta dhe megjithatë gjithmonë të ngjashme: strukturat asimetrike të pushtetit, pretendimet e meshkujve për pronësi, modelet e mendimit patriarkal, modelet tradicionale të roleve.

 

Përveç vrasjeve të partnerëve gra, nuk ka të dhëna zyrtare për femicidet në Gjermani, sepse qeveria federale ende nuk e ka njohur zyrtarisht këtë term. Pyetjet rreth femicideve që ndodhin jashtë marrëdhënieve shpesh mbeten pa përgjigje. Megjithatë, për t'i bërë të dukshme vrasjet e grave si një problem strukturor dhe për t'iu kundërvënë atyre në mënyrë parandaluese, është e rëndësishme që ato të emërtohen si të tilla dhe të përdoren përkufizime të qarta. Kjo reflektohet edhe në praktikën gjyqësore gjermane.

 

Vendimet e gjykatave gjermane për femicidet

Konventa e Stambollit, e cila hyri në fuqi në Gjermani në vitin 2018, parashikon rritje të dënimeve për veprimet kundër partnerit (ish-it). Në vend të kësaj, vrasjet e grave shpesh nuk dënohen si vrasje, por më tepër si “vrasje nga pakujdesia” ose “lëndim trupor që rezulton me vdekje”. Gjithashtu për shkak se aktualisht nuk ka asnjë instrument në të drejtën penale gjermane me të cilin femicidet mund të njihen dhe të dënohen shprehimisht si të tilla. Mizogjinia dhe maskuliniteti i dëmtuar shpesh nuk pranohen nga gjykatat si motive të autorëve. Dhuna që i paraprin vrasjes nuk merret parasysh sa duhet dhe shpesh i kushtohet vëmendje e veçantë sjelljes së gruas. Për shembull, nëse vrasja ndodh në kontekstin e një ndarjeje nga gruaja, gjykatat shpesh japin dënime më të buta - arsyeja është: ndarja e ka vënë burrin në një gjendje emocionale të jashtëzakonshme. Strukturat patriarkale janë evidente edhe në jurisprudencë dhe narrativa shoqërore e “krimeve në marrëdhënie” vazhdon.

 

Shifrat alarmuese

81,100 gra dhe vajza janë vranë në mbarë botën në vitin 2021. Ndërsa në vitin 2022, janë vrarë 89.000 gra dhe vajza. Më shumë se gjysma e tyre u vranë nga partneri i tyre  ose një anëtar i familjes si babai, nëna, vëllai ose kushëriri. Kjo do të thotë se çdo 11 minuta një grua apo një vajzë vdes në mbarë botën nga duart e një të afërmi. Ky është përfundimi i arritur nga Zyra e Kombeve të Bashkuara UNODC

Nga viti 2010 deri më 1 dhjetor 2022, në Kosovë janë vrarë 50 gra. Ndërsa në vitit vitit 2023, janë vrarë katër gra.

 

Çfarë është femicidi?

Aktivistja afrikano-jugore Diana Russel ishte një nga të parat që përdori këtë term, duke filluar nga viti 1976. Me kalimin e kohës ajo u miratua gjithashtu në përdorim të përbashkët. Në kontekstin e kriminologjisë feministe, ky term përshkruan një kategori shumë specifike të krimit: vrasja e qëllimshme e një gruaje për shkak të një shkeljeje të pretenduar të koncepteve të rolit të burrave dhe grave që rrjedhin nga traditat dhe normat shoqërore. Prandaj, sjellja ndërkufitare varet nga mjedisi shoqëror në të cilin ndodh krimi.