Si e ka organizuar njeriu kohën për mijëra vite
Kalendari është një nga shpikjet më të rëndësishme të njerëzimit. Ai na ndihmon të orientohemi në kohë dhe të organizojmë jetën shoqërore, fetare dhe bujqësore. Por rruga drejt një sistemi të saktë kohor ka qenë e gjatë – dhe shpesh me gabime që është dashur të korrigjohen. Në vijim, një përmbledhje e zhvillimit të kalendarit përmes epokave kryesore historike.
Rreth vitit 4000 p.e.s: Viti me 365 ditë
Kalendari i parë i njohur i egjiptianëve lidhej me ritmin e lumit Nil. Përmbytjet e tij ndodhnin rreth çdo 365 ditë, duke u bërë bazë për ndarjen e vitit në tre stinë bujqësore: përmbytje, mbjellje dhe korrje. Shfaqja e parë vjetore e yllit Sirius shënonte edhe fillimin e vitit të ri egjiptian.
Rreth vitit 3000 p.e.s: Dita 24-orëshe
Sumerët në Mesopotami zhvilluan sistemin sexagesimal, nga i cili kemi ndarjen që njohim sot:
1 ditë = 24 orë, 1 orë = 60 minuta, 1 minutë = 60 sekonda.
Rreth vitit 2000 p.e.s: Muaji me 30 ditë
Babylonët krijuan një kalendar të bazuar në lëvizjen e Hënës. Ata llogaritën se cikli hënor zgjaste rreth 29,5 ditë, ndaj formuan një vit me 12 muaj nga 30 ditë. Për të ruajtur saktësinë, herë pas here shtonin një muaj të 13-të.
753 p.e.s: Themelohet Roma
Historiani Marcus Terentius Varro e përcaktoi këtë vit si datën zyrtare të themelimit të Romës – pikënisja e shumë sistemeve të mëvonshme kohore romake.
Rreth vitit 700 p.e.s: Dymbëdhjetë muajt
Fillimisht Romuli vendosi 10 muaj, por mbreti Numa Pompilius shtoi edhe dy të tjerë: Januarius dhe Februarius.
Rreth vitit 528 p.e.s: Muaji shtesë
Persët u bënë të parët që vendosën një muaj të rregullt shtesë çdo 19 vjet, për të korrigjuar devijimet nga kalendari hënor.
432 p.e.s: Cikli grek – Cikli Metonik
Astronomi Meton krijoi një cikël 19-vjeçar që kombinonte lëvizjen e Diellit dhe Hënës. Ky sistem ishte aq i saktë sa kërkonte korrigjim vetëm një ditë çdo 228 vjet. Sot përdoret ende në llogaritjen e datës së Pashkëve.
153 p.e.s: 1 Janari – fillimi i vitit
Senati romak e zhvendosi fillimin e vitit nga 1 marsi në 1 janar. Kjo solli zhvendosjen e muajve që kishin emra numerikë (shtator, tetor, nëntor, dhjetor), por emrat e vjetër mbetën deri sot.
45 p.e.s: Kalendari Julian
Juli Cezari, me ndihmën e astronomit Sosigenes, prezantoi Kalendarin Julian, me 365 ditë dhe një vit të brishtë çdo katër vite, për të rregulluar pozicionin e pranverës dhe lëvizjet diellore.
Viti 325: Vendosja e Pashkëve dhe javës 7-ditore
Në Koncilin e Nicesë u vendos:
525: Llogaritja e viteve "Anno Domini"
Murgut Dionysius Exiguus i atribuohet vendosja e datimit sipas lindjes së Jezusit, e cila u bë baza e kronologjisë perëndimore deri në ditët e sotme.
1582: Reforma Gregoriane
Për të korrigjuar devijimet e akumuluara në Kalendarin Julian, Papa Gregori XIII prezantoi Kalendarin Gregorian, i cili përdorim sot. U hoqën 10 ditë nga kalendari dhe u futën rregulla të reja për vitet e brishta.
Adoptimi u bë në periudha të ndryshme: vendet protestante në shek. XVIII, Rusia në 1918, Turqia në 1927. Kisha ortodokse vazhdon të ndjekë kalendarin Julian për festat fetare.
1793: Kalendari i Revolucionit Francez
Pas Revolucionit Francez u krijua një kalendar i ri 10-shifror si simbol i thyerjes me të kaluarën. Ai kishte:
1976: Java moderne dhe numri i javëve
Gjermania standardizoi përdorimin e javëve të kalendarit. U vendos që:
Rreth vitit 4000 p.e.s: Viti me 365 ditë
Kalendari i parë i njohur i egjiptianëve lidhej me ritmin e lumit Nil. Përmbytjet e tij ndodhnin rreth çdo 365 ditë, duke u bërë bazë për ndarjen e vitit në tre stinë bujqësore: përmbytje, mbjellje dhe korrje. Shfaqja e parë vjetore e yllit Sirius shënonte edhe fillimin e vitit të ri egjiptian.
Rreth vitit 3000 p.e.s: Dita 24-orëshe
Sumerët në Mesopotami zhvilluan sistemin sexagesimal, nga i cili kemi ndarjen që njohim sot:
1 ditë = 24 orë, 1 orë = 60 minuta, 1 minutë = 60 sekonda.
Rreth vitit 2000 p.e.s: Muaji me 30 ditë
Babylonët krijuan një kalendar të bazuar në lëvizjen e Hënës. Ata llogaritën se cikli hënor zgjaste rreth 29,5 ditë, ndaj formuan një vit me 12 muaj nga 30 ditë. Për të ruajtur saktësinë, herë pas here shtonin një muaj të 13-të.
753 p.e.s: Themelohet Roma
Historiani Marcus Terentius Varro e përcaktoi këtë vit si datën zyrtare të themelimit të Romës – pikënisja e shumë sistemeve të mëvonshme kohore romake.
Rreth vitit 700 p.e.s: Dymbëdhjetë muajt
Fillimisht Romuli vendosi 10 muaj, por mbreti Numa Pompilius shtoi edhe dy të tjerë: Januarius dhe Februarius.
Rreth vitit 528 p.e.s: Muaji shtesë
Persët u bënë të parët që vendosën një muaj të rregullt shtesë çdo 19 vjet, për të korrigjuar devijimet nga kalendari hënor.
432 p.e.s: Cikli grek – Cikli Metonik
Astronomi Meton krijoi një cikël 19-vjeçar që kombinonte lëvizjen e Diellit dhe Hënës. Ky sistem ishte aq i saktë sa kërkonte korrigjim vetëm një ditë çdo 228 vjet. Sot përdoret ende në llogaritjen e datës së Pashkëve.
153 p.e.s: 1 Janari – fillimi i vitit
Senati romak e zhvendosi fillimin e vitit nga 1 marsi në 1 janar. Kjo solli zhvendosjen e muajve që kishin emra numerikë (shtator, tetor, nëntor, dhjetor), por emrat e vjetër mbetën deri sot.
45 p.e.s: Kalendari Julian
Juli Cezari, me ndihmën e astronomit Sosigenes, prezantoi Kalendarin Julian, me 365 ditë dhe një vit të brishtë çdo katër vite, për të rregulluar pozicionin e pranverës dhe lëvizjet diellore.
Viti 325: Vendosja e Pashkëve dhe javës 7-ditore
Në Koncilin e Nicesë u vendos:
- fillimi i pranverës: 21 marsi
- formula e Pashkëve
- javë 7-ditore sipas traditës judeo-kristiane
525: Llogaritja e viteve "Anno Domini"
Murgut Dionysius Exiguus i atribuohet vendosja e datimit sipas lindjes së Jezusit, e cila u bë baza e kronologjisë perëndimore deri në ditët e sotme.
1582: Reforma Gregoriane
Për të korrigjuar devijimet e akumuluara në Kalendarin Julian, Papa Gregori XIII prezantoi Kalendarin Gregorian, i cili përdorim sot. U hoqën 10 ditë nga kalendari dhe u futën rregulla të reja për vitet e brishta.
Adoptimi u bë në periudha të ndryshme: vendet protestante në shek. XVIII, Rusia në 1918, Turqia në 1927. Kisha ortodokse vazhdon të ndjekë kalendarin Julian për festat fetare.
1793: Kalendari i Revolucionit Francez
Pas Revolucionit Francez u krijua një kalendar i ri 10-shifror si simbol i thyerjes me të kaluarën. Ai kishte:
- 12 muaj nga 30 ditë
- 5 ose 6 ditë shtesë festive
- javë prej 10 ditësh
1976: Java moderne dhe numri i javëve
Gjermania standardizoi përdorimin e javëve të kalendarit. U vendos që:
- java të fillojë të hënën
- java e parë e vitit të jetë ajo që përmban të paktën katër ditë të muajit janar
Comments